به نقل از «فارس»

راه‌های قرآنی خواندن

تاریخ انتشار: ۲۷ آبان ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۱۰۶۹۵۲

خبرگزاری فارس، رضا کریمی؛ تأمل در ماهیت و آثار ترتیل به ما می‌گوید این کلمه بیانگر یکی از راه‌های قرآنی خواندن است نه‌فقط راه خواندن قرآن. به‌طور خلاصه ترتیل یعنی خواندن با تمرکز. از آثار این نوع خواندن این است که خواننده شاکر مطالب و متون است و از نوشته‌ها لذت می‌برد. بلکه با آن‌ها اشک می‌ریزد و حتی ممکن است به واکنش‌هایی مانند سجده کردن، بستن کتاب و چشمان، راه رفتن در اثر شور و هیجان معانی و .

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

.. دچار شود.

بر این اساس ترتیل سبب حضور قلب است و حتی موجب تخیل با کتاب می‌شود بلکه تجسم معانی به وجود می‌آورد.

از آیات قرآن می‌فهمیم که قرآن باید با ترتیل قرائت شود: «وَ قالَ الَّذینَ کَفَرُوا لَوْلا نُزِّلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً کَذلِکَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَکَ وَ رَتَّلْناهُ تَرْتیلاً» (فرقان/32)، «وَ رَتِّلِ الْقُرْءَانَ تَرْتِیلا» (مزمل/4). گفته‌اند ترتیل یعنی حفظ الوقوف و اداء الحروف.

این بیان سهل و ممتنع است و ذو بطون. این معنای کاملی است که بعضی تنها با قواعد تجویدی امروزی آن را معنا می‌کنند درحالی‌که ترتیل یعنی وقف کردن (مکث؛ تمرکز بر بخش‌های معنادار و واکنش مناسب) و ادای حروف (ادای حق تلاوت؛ تنظیم سرعت با میزان لازم به فهم و قرائت متن و انتقال معانی حروف به قلب).

*باسرعت خواندن بستگی به «حال» و «شأن» قاری دارد.

وقف در قرآن بسیار مهم است و آن را باید فراتر از یک قاعده تجویدی در نظر گرفت. ترتیل در کلام معصوم به‌خوبی تعریف‌شده است؛ یعنی:

وَ رَتِّلِ‏ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ص بَیِّنْهُ تِبْیَاناً وَ لَا تَهُذَّهُ هَذَّ الشِّعْرِ وَ لَا تَنْثُرْهُ نَثْرَ الرَّمْلِ وَ لَکِنْ أَفْزِعُوا قُلُوبَکُمُ الْقَاسِیَةَ وَ لَا یَکُنْ هَمُّ أَحَدِکُمْ آخِرَ السُّورَةِ. «قرآن را به‌طور کامل تبیین(روشن) کن، نه مثل شعر با شتاب و نه مثل نثر پراکنده باشد بلکه باید قلبهای سخت را از آن هراسان کرد و همّ قاری به آخر رساندن سوره نباشد (کلینی 1407، ج 2، ص 614، ح 1).»

البته باید ذیل این حدیث این نکته را در نظر داشت که سرعت خواندن بستگی به «حال» و «شأن» قاری دارد.

 قاری با ترتیل در زمان حال و در بند آیه کنونی است (نه آیه بعدی) و پیام فعلی را به بهانه فهم سریع و رسیدن به پیام بعدی قرآن ضایع نمی‌کند. به‌عبارت‌دیگر، قاریِ ترتیل خوان، در «حال» و با «حال» می‌خواند.

در زمان حال بودن سبب لذت (حال) کتاب‌خوانی و مطالعه می‌شود. لازمه این کار این است که قاری با تنزیل (وجه تدریجی متن) هماهنگ شود: «وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَی النَّاسِ عَلی مُکْثٍ وَ نَزَّلْناهُ تَنْزیلاً» (اسراء/106). در این آیه تنزیل و قرائت با مکث ملازم هم هستند. مکث را می‌توان همان وقف در تعریف مشهور ترتیل دانست؛ وقف معنایی دقیق‌تر از سکون پایانی در قرائت متداول دارد.

در اینجا مکث و وقف موجب تمرکز و تثبیت قلبی و واکنش مناسب و شکر متن می‌شود. اینجاست که مرحوم دولابی می‌گوید: «یک آیه‌ی قرآن که نظرت را جلب می‌کند تا کاملاً آن را هضم نکرده‌ای و نخورده‌ای و سیراب نشده‌ای از آن عبور نکن. پاک کردن ته ظرف غذا مستحب است. پیامبر اکرم(ص) ظرفی را که در آن غذا میل می‌فرمودند، با انگشت تا آخرین ذرات غذا را چنان پاک می‌کردند و می‌خوردند که نیازی به شستن نداشت. از قرآن یک‌کلام را بگیر و مزمزه کن و آن را بچش. اگر کسر داشتی، سراغ کلام دوم برو (مصباح الهدی).

*در خطبه متقین نهج‌البلاغه آمده که متقین کسانی هستند که قرآن را به ترتیل می‌خوانند.

در اوایل قرآن می‌خوانیم که قرآن کتابی است که بی‌شک برای متقین هدایت‌کننده است اما متقین چه کسانی هستند؟ در خطبه متقین نهج‌البلاغه آمده که آنان قرآن را به ترتیل می‌خوانند. ترتیل‌خوان اجزای قرآن را تلاوت و پیگیری می‌کند و نفس را محزون می‌کند و دوای دردهایش را با آن می‌یابد. وقتی به آیه تشویق می‌رسد با طمع به آن دل می‌بندد و شوقش طلوع می‌کند و آن را نصب‌العین قرار می‌دهد وقتی به آیه تخویف می‌رسد گوش‌های قلب را به آن میل می‌دهد و صدای جهنم را در گوشش می‌بیند (نهج‌البلاغه، خطبه 193 معروف به خطبه متقین).

توصیه به خاشعانه و محزون خواندن قرآن با ترتیل خوانی است که محقق می‌شود. با هر آیه قرآن باید مقامی بالاتر نصیب قاری شود؛ یعنی قرائت با ترقی ملازم است: «اقرأ و ارق»(کلینی،1407، ج 2، ص 606). در دعای ختم قرآن آمده که خدایا من را از کسانی قرار بده که با قرائت هر آیه‌ای درجه‌ای در اعلی‌علیین ترقی پیدا می‌کنند.

به نظر می‌رسد بتوان ترتیل را به‌عنوان روش دین در مطالعه و فهم متون معرفی کرد. می‌گویند در علمی که نفعی ندارد خیری نیست. پس ما باید به دنبال دانایی‌ای باشیم که نفعی به ما برساند و لغو نباشد. منظور از علم نافع این است که «فهیم» باشیم و با علم سریع و سرسری و گذرا برخورد نکنیم(اشاره به نامه 31 نهج‌البلاغه).

باید حرفی را که می‌شنویم یا به ذهنمان می‌رسد در آن تدبر کنیم و آن را سریعاً نگوییم و چون با آن مأنوس نشده‌ایم به آن عمل هم نمی‌کنیم!

*ترتیل‌خوانی واکنش مناسب به متن است.

ترتیل واکنش مناسب به متن است. یکی از این واکنش‌ها، سنت جواب دادن است. سنت جواب دادن به آیات قرآن و دیگر اذکار موجب ارتباط و انس بیشتر می‌شود. گفتن جملاتی مانند «کذب العادلون بالله» (برای آیه اول انعام) و «لا بشیء من الائک رب اکذب» (برای آیات مکرر سوره الرحمن) و سبحانک اللهم، بلى (سوره قیامت) موجب تقویت ترتیل خوانی قرآن می‌شود. روایت تقسیم سوره حمد نوعی ارتباط توأم با واکنش به قرآن است.

علاوه بر این، اساساً ما در مقابل حوادث و گفتارها عکس‌العمل‌های متفاوتی داریم: سکوت، شگفت‌زدگی، تعجب، خنده، تبسم، گریه و... . در آیه 204 سوره اعراف آمده که به قرائت قرآن گوش فرا دهید و بعد سکوت کنید: «وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ». شاید بتوان وقف را همان سکوت بعد از قرائت دانست (که متأسفانه در جلسات قرآنی جایش را به تکبیر و تشویق و سروصدا داده است!).

امروزه بسیاری وقایع برای ما «جالب» هستند و از این منظر به آن‌ها توجه نشان می‌دهیم؛ اما جالب بودن و شگفتی داشتن مستلزم نحوی فاصله داشتن است. وقتی سخنی برای ما جالب باشد به آن توجه نشان داده‌ایم اما اعلام کرده‌ایم که این توجه ما از دور است و ما قصد نزدیکی و هم‌سخنی نداریم.

نگاه پژوهشی معمولاً نگاه شگفت‌زدگی و جالب بودن است. به قول برخی غرب شناسان نگاه ابژکتیو. نگاهی که از سر احساس تملک به معنا و حقیقت ناشی می‌شود. گاهی که شگفت‌زدگی به تعجب برسد، معمولاً انکار جای اعتراف را می‌گیرد. خندیدن هم دیگر عکس‌العملی است که نشان از دوری و فاصله دارد؛ اما تبسم نشان از درجه‌ای تسلیم به حقیقت است. در لحظه تبسم ما به زیر سایه حقیقت رفته‌ایم. مثل سلیمان نبی که از نطق مورچه تبسم خنده گون کرد و کارش به شکر رسید: «فَتَبَسَّمَ ضاحِکاً مِنْ قَوْلِها وَ قالَ رَبِّ أَوْزِعْنی‏ أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتی‏ أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَ عَلى‏ والِدَی» (نمل/19)

در قرآن (در برخی مراتب مواجهه با حقیقت) گریه مقابل خنده و تعجب است. با عجیب شمردن چیزی آن را غریب می‌کنیم و با خندیدن به آن جدی نمی‌گیریمش ولی با گریه دیگر از آن غافل نمی‌شویم. قرآن می‌گوید: از چیزی که بی‌اختیار شما به شما نزدیک می‌شود نباید تعجب کنید و نباید بخندید: «أَزِفَتِ الْآزِفَةُ، لَیْسَ لَها مِنْ دُونِ اللَّهِ کاشِفَةٌ، أَ فَمِنْ هذَا الْحَدِیثِ تَعْجَبُونَ، وَ تَضْحَکُونَ وَ لا تَبْکُونَ، وَ أَنْتُمْ سامِدُون؛ نزدیک شدنی نزدیک شده و جز خدا آن را برطرف نمی‌کند پس آیا از این سخن تعجب می‌کنید و می‌خندید و گریه نمی‌کنید درحالی‌که غافلید؟» (نجم/61-57).

گریه کردن برای چیزی اعتراف به آن چیز است. وقتی در ناچاریِ یک وعده انجام‌شده می‌افتیم با گریه کردن، به آن اذعان می‌کنیم. گریه غم است و قبل از آنکه از ترس باشد و از چیزی که نیامده، از علم است و ازآنچه در آن افتاده‌ایم. اهل علم وقتی آیات بر آن‌ها تلاوت  می‌شود سجده‌کنان و گریه‌کنان «إِذا تُتْلى‏ عَلَیْهِمْ آیاتُ الرَّحْمنِ خَرُّوا سُجَّداً وَ بُکِیًّا» (مریم/58) می‌افتند و خشوعشان زیاد می‌شود، آن‌ها می‌گویند قطعاً وعده پروردگارمان انجام‌شده است؛ «وَ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ یَبْکُونَ وَ یَزیدُهُمْ خُشُوعاً» (اسراء/109-106) و با گفتن این جمله به قضایی که درگیر آن شده‌اند اعتراف می‌کنند.

به‌طورکلی ترتیل سبب انس و عمل به متن می‌شود. ازاین‌جهت ترتیل با تأویل در یک معنا پیوند می‌خورند. از دیدگاه علامه طباطبایی می‌توان برداشت کرد که تأویل به اول رفتن و درعین‌حال، به آخر رسیدن است. تأویل مرحله تحقق خارجی کتاب است و ترتیل هم موجب تجسم متن در قلب خواننده می‌شود.

*راه‌های رسیدن به ترتیل‌خوانی

درمجموع می‌توان بر اساس ماهیت ترتیل راه‌های رسیدن به ترتیل‌خوانی را هم فهرست کرد:

1. باید متن را مهم و قابل‌خواندن بدانیم و آن را تحقیر نکنیم

2. طالب فهم و انس باشیم نه ابتدائاً برای نقد و استفاده جانبی

3. با دل و قلب بخوانیم

4. وقف و ادای کلمات متن را رعایت کنیم

5. تجزیه و تنزیل متن را لحاظ کنیم

6. ابتدائاً به دنبال سرعت و تندخوانی نباشیم

8. قرائت کنیم (و زمزمه و خوشنویسی کنیم و با صوت و آوا و آواز هم بخوانیم)

9. واکنش‌های مناسب داشته باشیم

10. به دنبال عمل کردن به آیات باشیم

11. دغدغه کشف لایه‌های باطنی متن را داشته باشیم.

پایان پیام/ و

منبع: فارس

کلیدواژه: خواندن قرآن ترتیل خوانی قرآن خطبه متقین نهج البلاغه قرآن کریم جلسات قرآن قرائت تحقیق قرائت ترتیل مسابقات ترتیل واکنش مناسب نهج البلاغه ترتیل خوانی ی قرآن

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.farsnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فارس» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۱۰۶۹۵۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

ظرفیت‌های یک نمایشگاه در احیای قرآن/ «حراج باران» برگزار می‌شود

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط‌عمومی نگارخانه ترانه باران، این روزها فرهنگسرای نیاوران میزبان نخستین نمایشگاه تخصصی هنرهای قرآنی «روایت باران» است که تا پایان اردیبهشت آثار بیش از ۱۷۰ هنرمند هنرهای قرآنی را بر روی دیوار برده است.

محمد خراسانی‌زاده مدیرکل هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و سرپرست موزه هنرهای معاصر تهران در بازدید از این نمایشگاه درباره فعالیت بخش خصوصی در عرصه هنرهای ایرانی و اسلامی، گفت: از نگارخانه ترانه باران به عنوان بخش خصوصی که نمایشگاه «روایت باران» به همت آن برگزار شده تشکر می‌کنم و لازم می‌دانم که به این نکته اشاره کنم که خانم کاظمی دولابی همت خود را در این نمایشگاه برای احیا و عرضه آثار هنر اسلامی و هنرهای قرآنی گذاشته و این موضوع بسیار مهمی است.

وی ادامه داد: ماجرای هنر اسلامی ما این است که حتی عنوان آن را هم ایرانی‌ها نام‌گذاری نکردند، قبل از ما غربی‌ها متوجه این گنجینه و این معدن ارزشمند شدند و این قابلیت کم نظیری که ما در هنرمان داشتیم و داریم اتفاقی است که متاسفانه این روزها کمتر در فضای هنری نگارخانه‌ها و نمایشگاه‌های هنری دیده می ‌شود و اینکه به نام قرآن کریم و با پرچم هنرهای قرآنی چنین آثار فاخری به نمایش درآمده، قابل توجه است. از این استقبال چشمگیری که هنرمندان داشتند لذت بردم و خدا را شکر می‌کنم که در شرایطی که بسیاری فکر می‌کنند ماجرای توجه به قرآن در کشور ما کمرنگ شده، اینچنین هنرمندان با جان و دل، با نوآوری و خلاقیت و با تمام وجود خلق اثر می‌کنند.

مدیرکل هنرهای تجسمی تصریح کرد: اینکه بخش خصوصی بدون رویکردهایی که گاهی ممکن است در فضاهای حاکمیتی یا دستگاه‌های عمومی وجود داشته باشد، این‌چنین از درون می‌جوشد و به صورت خودجوش کار می‌کند، افتخار دیگری است و امیدوارم چنین مجموعه‌هایی و چنین تشکل‌هایی توسعه پیدا کنند و فعالیت‌شان در داخل ایران و فراتر از مرزهای ایران هر روز پررنگ‌تر شود.

وی در پاسخ به این پرسش که قطعاً حمایت‌های بخش دولتی می‌تواند در کنار فعالیت‌های بخش خصوصی حامی هنرمندان عرصه قرآنی باشد، توضیح داد: دقیقا همین طور است. طبیعی است که وظیفه حاکمیت است که در این عرصه ورود پیدا کند و اگر ظرفیتی وجود دارد در این حوزه قرار گیرد، مجموعه فرهنگسرای نیاوران نیز برای برگزاری نمایشگاه «روایت باران» زیرساخت را در اختیار گذاشت که این امر می تواند بخشی از این حمایت ها باشد. هر ظرفیت دیگری که در فرهنگسراها، موزه‌ها و نگارخانه‌های وابسته به دستگاه حاکمیتی وجود دارد، حتما باید در فضای کاری خودشان این اولویت را مدنظر قرار دهند و اگر توان و ظرفیتی دارند در این عرصه دریغ نکنند. چرا که وقتی دشمن ما محکم ایستاده تا قرآن را کمرنگ کند یا به قرآن اهانت کند، یا فضایی ایجاد کند که کم‌کم قرآن فراموش شود، حتما ابزار هنر و فضای هنر بهترین مسیر برای یادآوری و نمایش دوباره و احیای قرآن خواهد بود.

خراسانی زاده درباره این مهم که بخشی از حمایت‌های دولت می‌تواند در بخش اقتصاد هنر به ویژه در بخش هنرهای ایرانی و اسلامی باشد، گفت: یکی از اتفاقات خوبی که رقم خورد کمک به ادامه مسیر برگزاری «حراج باران» بود که چند سال قبل شروع شده بود اما چند سالی دچار وقفه شد. در این راستا چند جلسه داشتیم و گفت‌وگو کردیم و مانعی که در این زمینه وجود داشت، برطرف شد و ما در حال حاضر قول تایید اولیه مجوز برگزاری حراج را داده‌ایم و منتظر هستیم که آثار فراهم و این حراج برگزار شود و بسیار علاقمندیم که چنین حراج‌هایی در کل کشور برگزار شود، چراکه واقعاً هر کدام از کلانشهرهای ما که پیشینه و دیرینه ارزشمندی در حوزه هنرهای اسلامی دارند می‌توانند برای خودشان چنین بازارهایی را چه در عرصه حراج و چه در عرصه هنربازارها اعم از اکسپو و آرت فر داشته باشند که حتماً استقبال می‌کنیم.

کد خبر 6091833